Wa bíin a beete’exe’ ma’ ch’a’achi’itke’ex k-k’aba’i

Texto en lengua maya del manifiesto en el que compañer@s de los pueblos mayas originarios del estado expresan su rechazo a que se legisle en materia indígena en Yucatán mientras no se respeten los Acuerdos de San Andrés. Pueden adherirse al pronunciamiento visitando la página www.tampocoennuestronombre.info

Wa bíin a beete’exe’ ma’ ch’a’achi’itke’ex k-k’aba’i

Ku ya’alik u Chilam Bálamil Chumayeele’, yam bin ichil le mayáobo ya’bcach na’at, ma xan tu seten k’oja’antalo’ob bin, mix bin tu yóchlo’ob tumen toj bin u xímbalo’ob.

Ba’ale ka bin k’uch le dsuulo’obo ka jelpají, letiob taas le sajkililo’, tu kinso’ob u loolilo’ob le lu’uma utial ka kuxlak utia’alo’obi, bey tu xu’ulsilo’ob ti u jeel loolo’b ma utialo’obo. Le k-k’áajsaj iik’ilo yétel le k-maalix k-puks’iik’ala’ u pechmuba’o u ya’alo’obe ma bin tu cha’iko’ob u kímil u kíchkelmil k-t’aan.

Dso’ok ojeltke’, le un jala’achil le k-lu’uma u tusmaj u bel le INDEMAYAO, le CDIJO’ yétel le Cóngresoo utial ka u dsa’o u nu’ukul utial ka u beet junp’el ley woy t-lu’umile’ u síto’on tumen bin maayáon.

Dso’ok bin u much’kuba’ob yétel wa jaitul máxo’ob ti wa jaip’el kaaj utial bin u beetko’ob k’átchi’ob. Taak bin yojeltko’ob wa k’abet to’on junp’el ma’alob naj, junp’el ki’iki janal, junp’el ma’alo kúchil utial k-dsa’akal yétel u jeel ba’alo’ob.

To’one k-tuklike’ le ba’alo’ob je’elo úch dsíbta’ak te tu Constitucioonil Mèxico; chen ba’axe ma u k’át u béykunto’ob to’oni, tumen chen tuus u ka’ajo’ob.

Dso’ok xan u yala’al tumen le leyo’ob ku ximbatko’ob yók’olkaabo’, jebix le ku k’aba’intik “Convenio 169”. Ma unaj u patkuba’obi tumen yojlo’ob, u dsálk’atma le u noj jala’achil Mexicoo.

Taalo’on tuune’ k-a’al ti le jala’acha’, le congresoa yétel ti tulácal le k-et kajnalilo’oba, ma’ tint cha’ u kinsa’al u muuk’ k-puksi’ik’al; yétel u muuk’ le k-t’aana’.

Le ley ku tuklik u bet’ikóob le jalachóoba wa bíin u beto’obe ma u ch’achí’itko’ob k-k’aabaí, mix u ya’aliko’ob wa bey t a’alil ti le k’átchi tu beeto’ob kajalkaajo’, tumen le ba’ax ku tukliko’obo úch dsa’abak te constituciono le o’olale’ ma unaj u k’átchita’al ti mixmáki, le beetike’ k-a’alike’, ma’ ch’a’achi’itke’ex k-k’aabai

Je bix tu beetil u noj jala’achíl Mexicoo, bey xan taak u beetik le j-woyíla, taak u beetik jump’el ley u síito’on ba’ale ma je’bix k’áta’anil te San Andreeso je’ebix k-kat to’one’ tumen tu tsélkunto’on jebix u tsélkuntik u no’ojil k-kuxtalé. Le beetike’ k-a’alike’ ma ch’a’achi’it ke’ex k-k’aba’i.

U jala’achilo’ob yukataana taak u sut ko’on je’bix jump’el partido politikoe wa je’ebix jun múuch’ máko’ob chéen taak u kaxko’ob taak’ine’, le beetike’ ma tu yóltko’ob u dsáo te leeyó wa jach kaajo’on ma chéen wínko’oní.

To’one k-a’alike, kex tumen dso’ok seten loobilta’a tumen le congresoo, kuxa’an k-mots, dso’ole tun ch’i’ik muuk’, kex tumen le ley COCOPAO xákch’ínta’a tumen le congresao. Le beetike’ k-a’like ma ch’a’achi’itke’ex k-k’aba’i.

Toone’ k-a’alike le gobiernoa tun tus le ken u ya’al taak u bo’otik to’on u p’aax, ku tuklike’ chén leti ku pájtal u tuukul ma’alo; le o’olale’ le k’atichi ku ya’alik tu beetajó k-a’alike chen u tial u pixik k-ich. Le beetike’ k-alike ma ch’a’achi’itke’ex k-a’aba’í.

Bey k-a’alika tumen t-k’aaba’e tia’an máxo’oni yétel le ma’alob ólalilo’, le beetike’ kuxa’ano’on tak walkila’ táan k-je’je’chik ti le xu’ulsajilo’. Le tun beetike’ bejla’e taalo’on k-a’al u yólaj k-puksi’ik’al, yetel tulakal le ba’ax ucha’an ichilo’ono’, bix ket lanmuk’naja’anilo’om.

Je ba’axak leyil ka beeta’ak t-k’aba’e, w ama ti jok’an tu t’aanilo’ob San Andreso’ k-xakch’intik.

K-xakch’intik tulákal ley wa ma tu ch’a’abal ti le ba’ax dsíibta’an San Andreso, yétel ti le COCOPAO.

K-tsayik ka u’uya’ak yétel ka béykun ta’ak ba’ax k-k’átik; tumen k-tuklike’ mix ba’al u beelal jump’el ley woy Yucatán wa ma bey u ya’alik le noj Constitucíoanil Mexicoo.

Le ba’ax k-k’átika táan u tutukch’í’ital ti tulákal u lu’umil Mexico, le o’olale’ unaj u pa’atik le Congresoo u dso’okol u yutskinta’al le noj Constituciono’ utial ka pátchajak u beeta’al jump’el tumben ley k-tia’alinte’ tumen bey k-ólal.

Dso’ok xot’tuklik kuxtal chén t-k’aaba, ma k’abet to’on u k’aba’e dsuulo’obo, le beetike ma tint cha’ k-xanacha’ata’al.

To’one ma k-k’áte ka beeta’ak jump’el ley tumen le jump’it dsulo’ob kajakbalo’ob waya’, tumen u tuuku’lo’obe u xu’ulsko’ob to’on le beetik ma u k’áto’ob u yu’ubóob ba’ax k-a’aliki.

Ba’ale k-tsáyik ka dsa’abak te tu Constitucionil le woya’ u xu’ulsaji ti’ tulákal mixbálkunajil, tumen yan k’iine ku beet’al ti máak chén yóolal jela’an u ch’i’ibal, wa ko’olel, wa ótsil wa yo’olal je ba’axake, to’one k-tuklike unaj yantal u jaadsil ba’a beyo’.

Táan xan k-tsa’yike ka xu’ulsa’ak ti le mejen sibalo’ob ku beetik le jala’acho’ob ti le ótsilo’obo tumen chen utial k-tu’utusa’al; le beetike’ le pak’akok taak u beta’al ti le leeyo’ ma unaj u yúchul wa ma béykunta’ak ba’ax ku ya’alik u t’aanilo’ob San Andresi.

Jach u jaajil ba’ax k-k’aate, ka beeta’ak jump’el leeye’ ka u ya’ale’ ku pájtal k-beetik to’on maya’on je’ba’axak leeyil kabet to’one.

Kex tumen taak k-tu’ubsa’ale, le loolo’ob ku lik’il t-kuxtalila’ ma tun kímil, tumen te t puksí’ik’ala yan jump’el túmben sástalí.